روان‌شناسی محیطی بخش چهارم

نهضت پست مدرن اما معماری را از نقطه‌نگاه دیگری می‌دید. پست مدرنیسم متضمن نوعی کثرت‌گرایی در معماری بود و تاثیر بسیار زیادی بر جریان انتقادی نسبت به مدرنیسم داشت. یکی از نتایج این نهضت پررنگ شدن حضور دیدگاه روان‌شناختی در نقدها بود. معماری مردمی و توجه به آن، الهام گرفتن از آن و محور قرار دادن آن در زیبایی‌شناسی جدید معماری یکی از نتایج رواج نهضت پست مدرنیسم در معماری بود. از این رو نمادگرایی، توجه به معنای سمبول‌ها و نمادها، که در مدرنیسم نادیده گرفته می‌شد و حتی نوعی ضدارزش بود، احیا شد و به تبع این اتفاقات بحث از هویت در جریان‌ها انتقادی رواج یافت.

نقدهایی که از معماری مدرن صورت می‌گرفت را می‌توان در سه گروه تعریف کرد:

۱) معماران، به ویژه معماران دهه ۵۰

۲) دانشمندان محیطی، به ویژه طی دهه ۶۰

۳) روان‌شناسان محیطی‌ای که طراح و معمار هم بودند

نقدها از دهه ۴۰ تا دهه ۸۰ را می‌توان در موضوعاتی از این قبیل خلاصه کرد:

مسئله اول آن‌که معماران و طراحان و منتقدین درباره کارفرمایان، رابطه کارفرما و طراح، و رابطه هر یک از این‌ها با کاربران، و نیز رابطه‌ای که کاربران با فضا برقرار می‌ساند، بسیار اندک می‌دانند.

مسئله دوم آن‌که برداشت عملی از شعار فرم تابع عمل‌کرد است، بسیار سطحی بوده و نیازمند تدقیق و پرداخت بیش‌تر درباره مفهوم عمل‌کرد، و رابطه آن با فُرم ساختمان است.

مسئله سوم که در این نقدها مطرح بود، استفاده معماران و طراحان و برنامه‌ریزان، از مدل‌های ناقصی از نیازهای انسانی بوده است.

مسئله چهارم، آگاهی اندک معماران از رابطه انسان و محیط، و مسئله پنجم عدم وجود مبانی نظری برای معماری و طراحی بوده است؛ این نقدها به این واقعیت اشاره می‌کردند که معماران تا کنون نظریه‌های متفاوتی داشته اند اما هنوز هیچ مبانی نظری‌ای برای علم معماری و طراحی وجود ندارد.

این مسائل که در نقدها مطرح بود، در ادامه به بنیان‌هایی برای پرداختن به علوم رفتاری تبدیل شد. مهم‌ترین مسئله‌ای که روان‌شناسی به آن می‌پردازد، بر این اساس «انسان و نیازهایش» است. علوم رفتاری سعی داشت در مورد شناخت نیازهای انسان و چیستی ارتباط و تاثیر متقابل وی با محیط، به معماری کمک کند.

مفهوم عمل‌کرد در معماری مدرنیستی زمان لکوربوزیه، که می‌گفت خانه یک ماشین است، به نوعی تولید مهندسی و نوعی ماشینیسم فروکاسته شد. اما خرابی‌های جنگ اول جهانی، و پس از آن خرابی‌های صدچندان جنگ دوم باعث شد شرایط تغییر کند. در این دوران طرح مارشال توسط امریکایی‌ها برای کمک به بازسازی اروپا انجام شد و در این شرایط ساخت و ساز سریع و زیاد بود که آرمان‌گرایی‌های مدرنیستی کنار گذاشته شد. در نتیجه این ساخت و سازها، که کمال‌گرایی مدرنیسم تعالی‌جویِ پیش از جنگ را نداشته، و تنها ساخت سریع آن را به عاریه گرفته بودند، نقدها از معماری مدرن ممکن شده و ظهور یافت.